Αφήστε τα παιδιά να παίξουν ελεύθερα! Ριψοκίνδυνο παιχνίδι - Risky play

Πως το ριψοκίνδυνο παιχνίδι ωφελεί την ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη:
​
Πολύ συχνά παρατηρούμε γονείς στην παιδική χαρά να τρέχουν (κυριολεκτικά)
πίσω από τα παιδιά τους, δίνοντάς τους οδηγίες «ανέβα εκεί» «μην πας προς τα
εδώ, είναι επικίνδυνο» «όχι τόσο γρήγορα». Το γεγονός αυτό δεν αφορά βρεφικές
ηλικίες, όπου τα παιδιά χρειάζονται τη φυσική παρουσία των γονιών τους για να μην
τραυματιστούν, αλλά γονείς παιδιών ηλικίας 5, 7, 10 ετών, όπου ο γονιός μπορεί (και
επιβάλλεται) να παρατηρεί διακριτικά το παιδί του ενώ εκείνο παίζει ανέμελο και
αλληλεπιδρά με τα άλλα παιδιά, συμμετέχοντας σε δραστηριότητες που δεν
ενορχηστρώνονται από ενήλικες.

Επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι οι ευκαιρίες των παιδιών για ελεύθερο παιχνίδι
έχουν μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Η παιδική ηλικία έχει αλλάξει και η
καθημερινότητα των παιδιών χαρακτηρίζεται πλέον περισσότερο από
καθιστικές δραστηριότητες σε εσωτερικούς χώρους παρά από υπαίθριο
παιχνίδι και σωματική δραστηριότητα. Από τη μία λοιπόν βλέπουμε την τάση των
ενηλίκων να «προστατέψουν» από κάθε κίνδυνο τα παιδιά τους και από την άλλη
φαίνεται ότι τα ίδια τα παιδιά εξακολουθούν να έχουν μεγάλη όρεξη να εμπλακούν
στο ριψοκίνδυνο παιχνίδι. Τα παιδιά είναι σχεδιασμένα από τη φύση τους να
αγαπούν το ρίσκο, να τολμούν και να δοκιμάζουν, γιατί έτσι μαθαίνουν.
Κάθε παιδί μέσα από το ελεύθερο και αδόμητο παιχνίδι έχει τη δυνατότητα να
βιώσει το διττό συναίσθημα του ενθουσιασμού- φόβου, αυτό δηλαδή που αναζητούν
όλα τα παιδιά στο παιχνίδι τους. Όσο λοιπόν ασφαλή κι αν προσπαθούμε να
κάνουμε την καθημερινότητά τους φαίνεται ότι τα παιδιά θα αναζητούν αυτό το
είδος παιχνιδιού, γιατί είναι και το πιο συναρπαστικό για εκείνα! (πέρα από τις
οθόνες).

Επιπλέον, μέσα από το παιχνίδι, το νευρολογικό σύστημα των παιδιών αναζητά
εκείνες τις αισθητηριακές πληροφορίες που χρειάζονται, γι’ αυτό και τα παιδιά
επιδιώκουν να πηδούν από ψηλά, να τρέχουν ασταμάτητα, να σκαρφαλώνουν ξανά
και ξανά κ.α. , επειδή λαχταρούν αυτά τα αισθητηριακά ερεθίσματα που είναι
απαραίτητα κατά την ανάπτυξή τους.
Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι οι δραστηριότητες ανάληψης κινδύνου
συναντώνται σε ένα μεγάλο εύρος ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών
ηλικίας 1-3 ετών, των παιδιών ηλικίας 4-6 ετών αλλά και των παιδιών ηλικίας 4-13
ετών. Ενώ, σύμφωνα με σχετικές μελέτες, φαίνεται ότι βασική κινητήρια δύναμη
αποτελούν τα συναισθήματα που βιώνουν τα παιδιά παίζοντας ελεύθερα και
ριψοκίνδυνα, όπως η διασκέδαση, η απόλαυση, ο ενθουσιασμός, η συγκίνηση, η
υπερηφάνεια, το αίσθημα επίτευξης, το αίσθημα ικανότητας αλλά και η υψηλή
αυτοεκτίμηση που αποκτούν, μέσα από την κατάκτηση νέων και απαιτητικών
«αποστολών».
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ευρήματα που δείχνουν ότι τα παιδιά έχουν
μεγαλύτερες πιθανότητες να τραυματιστούν σε οργανωμένα αθλήματα παρά στο δικό
τους ελεύθερο παιχνίδι. Φαίνεται λοιπόν ότι τόσο το ανταγωνιστικό επίπεδο στα
αθλήματα που οργανώνονται από ενήλικες όσο και οι προτροπές μας για
«βελτίωση» ενέχουν περισσότερους κινδύνους τραυματισμού. Άρα, δεν
προστατεύουμε όσο πιστεύουμε τα παιδιά, εμποδίζοντάς τα να πάρουν μέρος
στο δικό τους, ενθουσιώδες ελεύθερο παιχνίδι.
​

Τι ακριβώς όμως είναι το ριψοκίνδυνο παιχνίδι και γιατί ωφελούνται τα παιδιά μέσα
από αυτό;

Το ριψοκίνδυνο παιχνίδι-risky play περιλαμβάνει πολλές δραστηριότητες αλλά σύμφωνα με
τον ορισμό της Ellen Sandseter, αναφέρεται «στις συναρπαστικές μορφές σωματικού
παιχνιδιού που ενέχουν αβεβαιότητα και κίνδυνο σωματικών τραυματισμών», ενώ
έχουν καταγραφεί οκτώ διαφορετικές κατηγορίες επικίνδυνου παιχνιδιού, οι οποίες
περιλαμβάνουν:
(1) Παιχνίδι σε μεγάλα ύψη, όπου υπάρχει ο κίνδυνος τραυματισμού από πτώση,
όπως όλες οι μορφές αναρρίχησης, άλματος, κρεμάσματος ή ισορροπίας από ψηλά.

(2) Παιχνίδι με μεγάλη ταχύτητα που μπορεί να οδηγήσει σε σύγκρουση με κάτι (ή
κάποιον), για παράδειγμα ποδήλατο με μεγάλες ταχύτητες, έλκηθρο, πατίνια, σκι,
ολίσθηση, τρέξιμο.
​
(3) Παιχνίδι με επικίνδυνα εργαλεία, που μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμούς, για
παράδειγμα τσεκούρι, πριόνι, μαχαίρι, σφυρί ή σχοινιά.

(4) Παιχνίδι κοντά σε επικίνδυνα στοιχεία, όπου τα παιδιά μπορούν να πέσουν μέσα
σε κάτι, όπως νερό ή λάκκος.

(5) Παιχνίδια μάχης, όπου ενυπάρχει ο κίνδυνος τα παιδιά να «χτυπήσουν» το ένα το
άλλο, π.χ. πάλη, καυγάδες, ξιφασκία με ξύλα κ.α.

(6) Παιχνίδι όπου τα παιδιά εξερευνούν μόνα τους, για παράδειγμα σε μία έκταση
δάσους χωρίς φράχτες ή σε ένα φυσικό περιβάλλον, χωρίς επίβλεψη.

(7) Παιχνίδι με πρόσκρουση, στο οποίο τα παιδιά πέφτουν σε κάτι επανειλημμένα
μόνο για διασκέδαση.

(8) Παιχνίδι όπου τα παιδιά βιώνουν συγκίνηση βλέποντας άλλα παιδιά (συνήθως
μεγαλύτερα) να εμπλέκονται σε κίνδυνο.

Παρόλο που το ερευνητικό ενδιαφέρον σχετικά με το επικίνδυνο παιχνίδι και την
ανάληψη κινδύνων από τα μικρά παιδιά έχει ενεργοποιηθεί σχετικά πρόσφατα στον
επιστημονικό χώρο, μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί εξετάζοντας τα πιθανά
οφέλη του επικίνδυνου παιχνιδιού στην ανάπτυξη και τη μάθηση των παιδιών έχουν
δείξει πολλές ευεργετικές επιπτώσεις, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η φυσική
τάση των παιδιών για ανακάλυψη δεν πρέπει να περιορίζεται.
Φαίνεται ότι η αυξημένη σωματική δραστηριότητα που συναντάται στο
ριψοκίνδυνο παιχνίδι συμβάλλει στη βελτίωση της κινητικής/σωματικής
ικανότητας και τα παιδιά αποκτούν καλύτερη φυσική κατάσταση και ισορροπία, ενώ
εξασκούν την αδρή τους κινητικότητα. Σε πρόσφατη σουηδική έρευνα βρέθηκε ότι τα
παιδιά που έπαιζαν σε χώρους με άγρια βλάστηση, ανώμαλο έδαφος και άλλα
φυσικά στοιχεία, είχαν καλύτερες επιδόσεις σε κινητικές λειτουργίες όπως ισορροπία
και ευκινησία.

Στο μη-δομημένο φυσικό περιβάλλον τα παιδιά έρχονται συχνά αντιμέτωπα με
εμπόδια, κινδύνους και καλούνται να δοκιμάσουν τις δυνατότητές τους, έτσι
αναπτύσσουν αβίαστα την ικανότητα να διαχειρίζονται τους κινδύνους και
επικίνδυνες καταστάσεις με τον κατάλληλο τρόπο. Έχοντας την ευκαιρία να
μάθουν τα όριά τους ενισχύεται η δεξιότητά τους να οργανώνουν τα επόμενα
βήματά τους για να επιλύσουν ένα πρόβλημα, κάτι που αποτελεί σημαντικό
εφόδιο για τη μετέπειτα ζωή τους. Ταυτόχρονα ενισχύεται η αυτοπεποίθησή
τους, η αίσθηση αυτοπροστασίας τους και το αίσθημα της αυτονομίας τους.
Σύμφωνα με τη θεωρία της ρύθμισης των συναισθημάτων μέσω του παιχνιδιού
(emotion regulation theory of play), στο ριψοκίνδυνο παιχνίδι τα παιδιά βιώνουν το
συναίσθημα του φόβου και εξασκούνται στο να επιβιώνουν και να προσαρμόζονται
όταν νιώθουν το συναίσθημα αυτό, ώστε να το διαχειρίζονται, και να το
ξεπερνούν. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με το συναίσθημα του θυμού , το οποίο
μπορεί να βιώσουν αλλά ταυτόχρονα πρέπει να υπερβούν και να διαχειριστούν ώστε
να συνεχίσουν να παίζουν και να απολαμβάνουν το παιχνίδι τους.

Το ριψοκίνδυνο παιχνίδι στην ύπαιθρο φαίνεται ότι επηρεάζει θετικά τη σωματική
αλλά και την ψυχική υγεία των παιδιών, καθώς συνδέεται σημαντικά με την ανάπτυξή
τους. Μια συγκριτική μελέτη 25 ερευνών που εξέτασαν την σύνδεση μεταξύ της
έκθεσης των παιδιών στο φυσικό περιβάλλον και την ψυχική τους υγεία, έδειξε ότι η
δραστηριότητα στη φύση προκαλεί αισθήματα ηρεμίας, μειώνει το άγχος και το θυμό
και τονώνει την ενέργεια.

---

Τα παιδιά παίζοντας ελεύθερα μπορούν να μεταφράσουν το χώρο σε ό,τι τους
αρέσει, ενισχύοντας τη δημιουργικότητά τους και τις γνωστικές τους λειτουργίες.
Μέσα από το ριψοκίνδυνο παιχνίδι που γίνεται παρέα με άλλα παιδιά, χρειάζεται να
συνεργαστούν ώστε να συναποφασίσουν με τους φίλους τους περιορισμούς και
κανόνες για την κάθε εξερεύνηση, αναπτύσσοντας έτσι ομαδικό και συνεργατικό
πνεύμα. Οι κοινωνικές τους δεξιότητες ενισχύονται και μαθαίνουν να μην τα
παρατούν, αλλά να ξαναπροσπαθούν προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους.
Λαμβάνοντας υπόψη τα αναρίθμητα οφέλη που αναφέρθηκαν καθώς και τη φράση
της Εllen Sandseter στο περιοδικό Evolutionary Psychology (2011): “Μπορεί να
παρατηρήσουμε ένα αυξανόμενο νευρωτισμό ή μία ψυχοπαθολογία στην κοινωνία,
αν τα παιδιά εμποδίζονται από το να συμμετέχουν στο κατάλληλο για την ηλικία τους
ριψοκίνδυνο παιχνίδι.” κατανοούμε ότι οι ώρες του ελεύθερου και ριψοκίνδυνου
παιχνιδιού και εξερεύνησης στη φύση είναι πολύ σημαντικές για την ανάπτυξη των
παιδιών, ιδιαίτερα στις μέρες μας.

Ας αφήσουμε λοιπόν τα παιδιά να παίξουν ελεύθερα.
Ας αφήσουμε τα παιδιά να παίξουν ριψοκίνδυνα παιχνίδια σε εξωτερικούς αδόμητους
χώρους.
Ας αφήσουμε τα παιδιά να εκτονωθούν με υγιή και εποικοδομητικό τρόπο.
Ας αφήσουμε τα παιδιά να αποκτήσουν εμπειρίες που θα τα συνοδεύουν σε όλη τους
τη ζωή.
Ας αφήσουμε τα παιδιά να ζήσουν όσο περισσότερο γίνεται την παιδική τους ηλικία.

Ειρήνη Ρέρα
Ψυχολόγος Α.Π.Θ.,
M.Sc. Παιδοψυχολόγος, Α.Π.Θ.
M.Sc. Σχολική Ψυχολόγος
Dipl. Αθλητική Ψυχολόγος
eirinirera@hotmail.com
www.rera.gr
​

Βιβλιογραφία

Brussoni, M., Olsen, L. L., Pike, I., & Sleet, D. A. (2012). Risky play and children’s
safety: Balancing priorities for optimal child development. International Journal of
Environmental Research and Public Health, 9(9), 3134–3148.
Brussoni, M., Gibbons, R., Gray, C., Ishikawa, T., Sandseter, E., Bienenstock, A., et
al. (2015). What is the relationship between risky outdoor play and health in children?
A systematic review. International Journal of Environmental Research and Public
Health, 12(6), 6423–6454. https://doi.org/10.3390/ijerph120606423.
Bowler et al. (2010). A systematic review of evidence for the added benefits to health
of exposure to natural environments. BMC Public Health, 10, 456.
Fjørtoft, I. (2000). Landscape and playscape. Learning effects from playing in a
natural environment on motor development in children. Doctoral Thesis, Norwegian
School of Sport Science, Norway, Oslo
Kemple, K. M., Oh, J., Kenney, E., & Smith-Bonahue, T. (2016). The power of
outdoor play and play in natural environments. Childhood Education, 92(6), 446–454.
https://doi.org/10.1080/00094056.2016.1251793.
LaFreniere, P. (2011). Evolutionary functions of social play: Life
histories,sexdifferences, and emotion regulation. American Journal of Play, 3, 464-
488.
Moss, S. (2012). Natural childhood. Rotherham: National Trust.